Obchody 78 rocznicy bitwy partyzanckiej na Porytowym Wzgórzu (bitwy nad Branwią)

14 czerwca b. r. minęła 78 rocznica największej bitwy partyzanckiej stoczonej na okupowanych terenach polskich w czasie II wojny światowej. Stoczyli ją polscy i radzieccy partyzanci (pod wspólnym dowództwem ppłka Nikołaja Prokopiuka) z oddziałami niemieckim (w sumie ok. 30 tys. żołnierzy, policjantów i żandarmów) dowodzonymi przez gen. Siegfrieda Haenicke, które realizowały opracowaną w maju 1944 roku akcję „Sturmwind I” – „Wicher I” mającą na celu likwidację partyzanckich w Lasach Janowskich.

Początek bitwy zapoczątkowała udana zasadzka partyzantów z 1 Brygady Armii Ludowej im. Ziemi Lubelskiej, którzy w dniu 13 czerwca 1944 roku zaatakowali pod wsią Szklarnia jedną z niemieckich kolumn wojskowych. Zasadzka zakończyła się sukcesem, zdobyto ważne dokumenty sztabowe, dzięki którym uzyskano informacje o planowanej przez Niemców w następnym dniu akcji ofensywnej przeciwko partyzantom znajdującym się na Porytowym Wzgórzu (przy rzece Branwia). Były to następujące jednostki partyzanckie: Brygada AL. im. Wandy Wasilewskiej kpt. Ignacego Borkowskiego, 1 Brygada AL. im. Ziemi Lubelskiej kpt. Stanisława Szelesta, oddział Armii Krajowej ppor. Mieczysława Potyrańskiego, oddział Narodowej Organizacji Wojskowej – Armii Krajowej Franciszka Przysiężniaka, oddział Batalionów Chłopskich Juliana Kaczmarczyka; oddział łącznikowy Leona Kasmana, polsko-radziecki Oddział Partyzancki im. Stalina dowodzony przez Mikołaja Kunickiego, radzieckie zgrupowanie im. Aleksandra Newskiego, oddział im. Suworowa, oddział im. Siemiona Budionnego, oddział ppłka Nikołaja Prokopiuka, oddział mjra Włodzimierza Czepigi. Dowódcą połączonych sił partyzantów został ppłk Nikołaj Prokopiuk, którego zastępcą był mjr Wiktor Karasiow – dowódca radzieckiego oddziału im. Aleksandra Newskiego. W sumie znajdujące się na Porytowym Wzgórzu siły partyzanckie liczyły ok. 3000 – 3500 osób.

Walki o wzgórze trwały przez cały dzień od świtu do zmroku. Nocą poszczególne oddziały podjęły próbę wydostania się z okrążenia, a główna część zgrupowania w ciężkich walkach przedostała się na tereny Puszczy Solskiej. W bitwie tej zginęło w sumie ok. 120 partyzantów, a losu około 20 nie udało się ustalić, 104 zostało rannych. Oficjalne straty niemieckie to ponad 495 zabitych żołnierzy i ok. 1500 rannych, nie licząc strat których doznała także policja i żandarmeria.

Obecnie miejsce, gdzie się odbyła, znajduje się w granicach rezerwatu „Lasy Janowskie”. W 1974 r. odsłonięto tu pomnik autorstwa Bronisława Chromego poświęcony partyzantom. Z tyłu pomnika znajduje się cmentarz partyzancki (utworzony w 1958 roku), zaś w obrębie pola bitwy są pojedyncze groby (z których w latach pięćdziesiątych XX wieku ekshumowano i prze-niesiono na cmentarz ciała) i gdzie jeszcze dziś można dostrzec ślady stanowisk bojowych i lejów po pociskach oraz, na szczycie wzgórza zamieszczono drugi pomnik, który dawniej stał w pobliżu partyzanckiego cmentarza. Znajduje się tam także krzyż i głaz pamięci żołnierzy Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich

Wzgórze Porytowe jest niewątpliwie ważnym miejscem pamięci narodowej, gdzie co roku, 14 czerwca, w kolejne rocznice bitwy, odbywają się uroczystości poświęcone pamięci poległych w 1944 roku partyzantów polskich i radzieckich. Tak też było w roku bieżącym. Z okazji 78 rocznicy tej największej bitwy partyzanckiej na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej, z inicjatywy klubu radnych Powiatu Janowskiego „Wspólnota Samorządowa” (Stanisława Mazura, Andrzeja Bielaka, Mariana Greli i Piotra Rogoży) zorganizowano odpowiednią uroczystość. Wzięli w niej udział m. in.  Jacek Czerniak – poseł na Sejm RP, Roman Mucha – przedstawiciel posłanki Marty Wcisło, delegacja Polskiego Stronnictwa Ludowego z Bartoszem Piechem – radnym Rady Powiatu w Janowie Lubelskim a zarazem prezesem Zarządu Powiatowego PSL na czele, Andrzej Łacko – starszy Cechu Rzemiosł Różnych i Przedsiębiorców w Janowie Lubelskim, Marcin Markut – wice- przewodniczący Rady Gminy Dzwola oraz Andrzej Bielak – kierownik referatu Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej. Związek Weteranów i Rezerwistów Wojska Polskiego reprezentował Piotr Zawrotniak – członek Zarządu Głównego ZWiRWP oraz prezes Zarządu Koła ZWiRWP w Lublinie. Na uroczystość przybyła też liczna grupa mieszkańców powiatu janowskiego, harcerze, motocykliści, turyści oraz inne zainteresowane osoby.

Oficjalną część obchodów otworzył Stanisław Mazur – przewodniczący klubu radnych „Wspólnota Samorządowa”. Historię bitwy na Porytowym Wzgórzu obszernie przypomniał w swoim wystąpieniu pułkownik Henryk Czerkas – Prezes Zarządu Wojewódzkiego Związku Kombatantów RP i b. Więźniów Politycznych w Lublinie. Następnie głos zabrał Jacek Czerniak – poseł na Sejm RP, który odniósł się do problemów manipulowania historią dla bieżących interesów politycznych. Wyrazem tego jest m. in. przeniesienie oficjalnej części uroczystości z Porytowego Wzgórza na Uroczysko „Kruczek”.
Z uznaniem odniósł się do inicjatywy radnych klubu „Wspólnota Samorządowa”, którzy mi-mo wielu przeciwności stwarzanych przez Starostę i Zarząd Powiatu doprowadzili do utrzy-mania ciągłości obchodów największej bitwy partyzanckiej w Polsce – drugiej w Europie. Przypomniał że uroczystości rocznicowe na tym miejscu były znakiem rozpoznawczym Janowa Lubelskiego oraz świadectwem zgody narodowej. Walczyły tu przecież oddziały Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i Armii Ludowej. Na zakończenie wystąpił z apelem o kontynuowanie obchodów rocznicowych w tym miejscu.

Również Bartosz Piech – Prezes Zarządu Powiatowego PSL i jednocześnie radny powiatu janowskiego, dziękując za przygotowanie uroczystości i zaproszenie go na nią, poparł inicjatywę kontynuowania w tym miejscu ciągłości obchodów.

Warto podkreślić, że Wiesław Dyjach – wójt gminy Dzwola, nie mogąc osobiście wziąć udziału w uroczystościach z powodu wyjazdu zagranicznego, polecił posprzątanie i umycie grobów, wykoszenie trawy, wywiezienie liści i gałęzi. Ponadto Gmina Dzwola zabezpieczyła nagłośnienie uroczystości.

Tekst: Stanisław Mazur

Zdjęcia: Piotr Zawrotniak oraz ze stron internetowych