Obchody 230 rocznicy Konstytucji 3 Maja

Obchody 230 rocznicy Konstytucji 3 Maja (znamiennej Ustawy Rządowej z 3 maja 1791 roku)
na obszarze działania Lubelskiego Oddziału Wojewódzkiego ZWiRWP

3 maja 1791 r. Data, którą praktycznie zna każdy Polak. Jest to dzień, kiedy posłowie Sejmu Czteroletniego (Wielkiego) uchwalili Ustawę Rządową znaną powszechnie jako Konstytucja 3 Maja. Był to dzień powszechnej radości, że oto parlament chylącej się ku upadkowi Rzeczypospolitej szlacheckiej (państwa polsko-litewskiego) potrafił przezwyciężyć wszelkie dotychczasowe słabości i uchwalić akt będący podstawą do przeprowadzenia reform wzmacniających to państwo. Już w pierwszych zdaniach dokumentu została podkreślona jedność państwa jako jednolitej Rzeczypospolitej z królami wywodzącymi się z saskiej dynastii Wettinów, którzy mieli panować po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wyrazem tej jedności miał być jeden rząd, skarb i armia. Konstytucja ustanowiła trójpodział władzy. Władzę ustawodawczą miał stanowić dwuizbowy parlament, składający się z Sejmu (204 posłów spośród szlachty i 24 plenipotentów miast) oraz Senatu (złożonego z biskupów, wojewodów, kasztelanów i ministrów pod przewodnictwem króla), o ograniczonej roli. Władzę wykonawczą miała sprawować rada królewska zwaną Strażą Praw. Składała się z pięciu wskazanych przez m monarchę ministrów: ministra policji, pieczęci (tzn. spraw wewnętrznych – pieczęć była tradycyjnym atrybutem wcześniejszych kanclerzy), ministra pieczęci spraw zagranicznych, ministra belli (ministra wojny), ministra skarbu. Straży Praw przewodniczył król. Oprócz ministrów w komisji znajdował się również prymas (będący przewodniczącym Komisji Edukacji Narodowej) oraz (bez prawa głosu) – następca tronu, marszałek sejmu i dwóch sekretarzy. Oddzielono od niej władzę sądowniczą, którą miały sprawować sądy – sąd sejmowy, sądy ziemskie, Trybunał Koronny i sądy miejskie. W ten sposób Konstytucja 3 Maja uwzględniła zasadę trójpodziału władz opracowaną przez Monteskiusza – francuskiego myśliciela i prawnika doby Oświecenia. Cechą charaktery-styczną dla tego dokumentu było również objęcie pojęciem „naród” nie tylko szlachty ale także mieszczan oraz chłopów.
Na mocy Konstytucji 3 Maja zniesiono dwa źródła słabości ustrojowej Rzeczy-pospolitej, jakimi była wolna elekcja oraz liberum veto. Dawały one bowiem państwom sąsiednim (i nie tylko) możliwość wtrącania się w sprawy wewnętrzne państwa polsko – litewskiego a także wzmacniały wpływy poszczególnych koterii magnackich, które dbały jedynie o własne interesy. Wprawdzie zapewniono szlachcie dominującą pozycję w państwie, ale potwierdzone zostało prawo mieszczan do samostanowienia w istotnych sprawach, do posiadania ziemi oraz do przyjmowania ich do stanu szlacheckiego. Oficjalnie wzięto „pod opiekę prawa i rządu krajowego” chłopów, co gwarantowały umowy zawarte przez nich z właścicielami ziem. Przyznawano także wolność każdemu chłopu przybywającemu lub wracającemu po ucieczce, co miało zachęcać włościan z innych krajów do zamieszkania w Polsce. Tak więc cechą charakterystyczną dla Ustawy Rządowej z 3 maja 1791 roku było objęcie pojęciem „naród” nie tylko szlachty ale i mieszczan oraz chłopów.
Oprócz Konstytucji Sejm Wielki uchwalił przeprowadzenie dwóch zasadniczych reform mających wzmocnić państwo: reformę skarbową i reformę wojskową. W ramach pierwszej wprowadzono stałe podatki od dochodów: szlachta miała płacić 10% dochodów, a duchowieństwo – 20 % dochodów. Dobra królewskie obłożono 50% stawką. Ponadto zwiększono podatki od miast i pogłówne od Żydów oraz przejęto na własność dobra biskupstwa krakowskiego. Fundusze te w większości miały być przeznaczone na utrzymanie wojska, które pierwotnie miało liczyć 100 tysięcy żołnierzy, ale ze względu na mniejsze dochody zmniejszono całość do 65 tysięcy, z czego praktycznie do roku 1792 zrealizowano jedynie w ilości 57 tysięcy żołnierzy.
Znaczenie Sejmu Czteroletniego (1788-1791) oraz jego reform z Konstytucją 3 Maja jest znaczące w historii Polski. Była to bowiem instytucja, która podjęła próbę wzmocnienia państwa, stojącego na skraju przepaści, czego dobitnym przykładem stała się zaborcza polityka trzech państw sąsiednich: Prus (Niemiec), Rosji i Austrii. Ówczesnym patriotom polskim wydawało się, że dzięki wdrożeniu w życie zasad Konstytucji Majowej, Polska dokona naprawy swego ustroju oraz wzmocni swoją władzę państwową. Nic dziwnego, że Konstytucja 3 Maja (pierwsza w Europie i druga na świecie, zaraz po konstytucji amerykańskiej) wrosła głęboko w pamięć narodową Polaków. Chociaż obalona wskutek zdrady narodowej magnatów i części szlachty (vide – konfederacja targowicka) i spowodo-wanej przez targowicę wojny rosyjsko – polskiej w 1792 roku (znamienne były dwie bitwy: pod Zieleńcami w dniu 18 czerwca 1792 r. z ks. Józefem Poniatowskim oraz pod Dubienką (właściwie we wsi Uchańka) w dniu 18 lipca 1792 r. z gen. Tadeuszem Kościuszką) pozostała dla Polaków niejako drogowskazem, co należy czynić w przyszłości w wyzwolonej Ojczyźnie. Kolejne rocznice (poczynając od maja 1792 r.) były czczone w różnoraki sposób przez naród Polski. Również w dobie współczesnej dzień 3 maja jest świętem narodowym (przywrócił je, jako Święto Narodowe Trzeciego Maja, na wniosek Senatu, specjalną Ustawą z dnia 6 kwietnia 1990 roku, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Od tej pory, rokrocznie, w dniu 3 maja w całej Polsce odbywają się specjalne uroczystości. Ze względu na pandemię, były one skromne. Głównym punktem programu obchodów 230 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja była Msza św. w intencji Twórców i Obrońców tejże Ustawy oraz dla uczczenia Najświętszej Maryi Panny jako Królowej Korony Polskiej (od 1920 roku Kościół w Polsce obchodzi to święto) odprawiona w Chełmie w Bazylice Mariackiej na Górce. Delegacje władz samorządowych, instytucji i szkół, organizacji społecznych (w tym połączona delegacja Zarządu Wojewódzkiego ZWiRWP (z kpt. /s/ Janem Borowikiem i Zarządu Rejonowego ZŻWP (z ppłk. Janem Grzechem), z zachowaniem przepisów sanitarnych, złożyły w różnych odstępach czasowych wiązanki kwiatów pod Pomnikiem Poległych za Ojczyznę na placu dr. E. Łuczkowskiego w Chełmie. Oddały w ten sposób hołd twórcom Konstytucji 3 Maja oraz poległym żołnierzom walczącym w jej obronie w wojnie rosyjsko-polskiej w 1792 roku.
Podobne uroczystości miały miejsce w różnych miejscowościach województwa lubelskiego (obszarze działania Lubelskiego Oddziału Wojewódzkiego ZWiRWP).