75 rocznica wydarzeń lipcowych w Lasach Parczewskich i okolicy
W roku bieżącym minęło 75 lat od pełnych dramaturgii wydarzeń związanychz ostatnimi dniami okupacji niemieckiej na obszarze Lasów Parczewskich i dwóch okolicznych miejscowości (Plebania Wola oraz Makoszka) należących obecnie do gminy Dębowa Kłoda, pow. Parczew, woj. lubelskie. Otóż w dniu 15 lipca 1944 r. Niemcy w ramach operacji o kryptonimie „Cyklon” okrążyli zgrupowane w Lasach Parczewskich radzieckie oddziały partyzanckie gen. mjr. Baranowskiego i ppłk. Iwana Banowa ps. „Czorny”, Armii Ludowej ppłk. Grzegorza Korczyńskiego ps. „Grzegorz” oraz 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej płk. Jana Kotowicza ps. „Twardy” (w sumie ok. 4,5 tys. partyzantów). Akcja ta wynikała z trudnego położenia sił niemieckich w tym rejonie oraz ze wzmożenia się w tym okresie aktywności partyzantki polskiej i radzieckiej. Nieustanna akcja sił partyzanckich wszystkich orientacji politycznych zmusiła Niemców do reakcji. Główne uderzenie niemieckie dokonane zostało w dniu 18 lipca 1944 r. siłami Wehrmachtu, policji oraz korpusu Kałmuków płka dr. Dolla liczącymi ogółem ok. 9 tys. żołnierzy. Jeszcze tego samego dnia wieczorem zgrupowanie 27 DP AK, chociaż poniosło straty, przebijając się w kierunku zachodnim za Wieprz, wydostało się z okrążenia. W Lasach Parczewskich pozostały oddziały radzieckie oraz Armii Ludowej i one przyjęły na siebie główny ciężar walk w dniu 19 lipca. W nocy z 19 na 20 lipca oba zgrupowania partyzanckie podjęły próbę wyrwania się z okrążenia. Udało się to jedynie partyzantom radzieckim oraz jednej grupie żołnierzy Armii Ludowej. Przebijające się na południe główne siły zgrupowania Armii Ludowej zostały powstrzymane przez Niemców w rejonie Jedlanki i zmuszone były do powrotu w Lasy Parczewskie. Część z nich przedarła się przez pozycje niemieckie kolejnej nocy (z 20 na 21 lipca), większość jednak pozostała w okrążeniu do 21 lipca, kiedy to nadciągające od południowego wschodu oddziały radzieckiego 11 Korpusu Pancernego gwardii 1 Frontu Biało-ruskiego zmusiły Niemców do przerwania operacji „Cyklon” i pospiesznego wycofania się w kierunku zachodnim. W trakcie walk specjalne grupy niemieckie przeprowadzały aresztowania wśród mieszkańców okolicznych wsi m. in. w miejscowościach Makoszka i Plebania Wola. W miejscu, gdzie dziś stoi okolicznościowy pomnik, zebrano sześćdziesięciu mężczyzn – mieszkańców obu tych wsi. Stąd przewieziono ich do Parczewa, a następnie do stacji Krężnica Jara w okolicach Lublina. Tam 22 lipca 1944 r. niemieccy hitlerowcy rozstrzelali dwudziestu dwóch mężczyzn. Ich nazwiska oraz nazwisko partyzanta Edwarda Drozda, dwudziestoletniego obywatela USA pochodzenia polskiego, który zginął w zasadzce w pobliżu Makoszki w maju 1944 r., znajdują się na wspomnianym monumencie w Plebaniej Woli.
Wydarzenia tamtych dni nadal żyją w pamięci mieszkańców wsi i mieszkańców powiatu parczewskiego, którzy corocznie gromadzą się na okolicznościowej uroczystości. W roku bieżącym miała ona swój kulminacyjny punkt w dniu 22 lipca. Obchody rocznicowe rozpoczęły się od złożenia kwiatów w leśniczówce Makoszka, pod pomnikiem wspomnianego partyzanta Edwarda Drozda. Dalsza część odbyła się w Plebaniej Woli, gdzie w miejscowej kaplicy została odprawiona uroczysta Msza św. w intencji pomordowanych w lipcu 1944 r. Po modlitwie zebrani przeszli pod pomnik upamiętniający mieszkańców wsi Makoszka i Plebania Wola, gdzie delegacje złożyły kwiaty i oddały hołd pomordowanym. Po oficjalnym powitaniu uczestników spotkania w Plebaniej Woli przez Grażynę Lamczyk – Wójta Gminy Dębowa Kłoda i Jerzego Maślucha – Starostę Parczewskiego, wystąpienie okolicznościowe wygłosiła kuzynka Edwarda Drozda jako przedstawicielka kilkuosobowej delegacji rodziny przybyłej z USA.
Dalsze uroczystości miały miejsce na terenie Lasów Parczewskich. Słowo wstępne naświetlające rys historyczny wydarzeń sprzed 75 laty wygłosił kpt. /s/ prof. Emil Horoch – prezes Zarządu Powiatowego ZWiRWP w Lublinie. Następnie przedstawiciele władz wojewódzkich, samorządowych, gminnych, służby mundurowe, księża, kombatanci, poczty sztandarowe (wśród nich poczet sztandarowy Lubelskiego Oddziału Wojewódzkiego ZWiRWP oraz Koła Gminnego ZWiRWP w Sawinie), zaproszeni goście, media oraz mieszkańcy okolicznych miejscowości związanych z wydarzeniami, jakie miały miejsce w okresie II Wojny Światowej na tych terenach, oddali hołd poległym w walce z okupantem oraz złożyli wieńce przy pomniku poległych partyzantów.
Po złożeniu wiązanek, nastąpiły okolicznościowe wystąpienia przedstawicieli władz samorządowych powiatu, Gminy Dębowa Kłoda oraz przedstawicieli związków i stowarzyszeń paramilitarnych. Wystąpił także płk /s/ dr Wiesław Korga – prezes ZG ZWiRWP, którego wypowiedź nagrodzono gromkimi brawami.
Miłym akcentem uroczystości było uhonorowanie sztandaru Gminy Dębowa Kłoda odznaką „Za Zasługi dla ZWiRWP” oraz dziewięciu przedstawicieli i działaczy róż-nych środowisk i organizacji z województwa lubelskiego odznaka „XXV – lecia ZWiRWP”.
W obchodach rocznicowych, z ramienia Związku Weteranów i Rezerwistów Wojska Polskiego, wzięły udział następujące delegacje: Zarządu Głównego ZWiRWPz płk. /s/ dr Wiesławem Korgą – prezesem ZG ZWiRWP, Zarządu Wojewódzkiego ZWiRWP w Lublinie z/s. w Chełmie z st. sierż. pchor. /s/ mgr Marianem Lipczukiem – wiceprezesem ZG i kpt. /s/ mgr Janem Borowikiem – prezesem ZW oraz Zarządów Powiatowych w Lublinie, w Radzyniu Podlaskim, w Grójcu i w Radomiu. Należy zaznaczyć, że stanowiły one najliczniejszą grupę uczestników reprezentującą organizacje kombatanckie i para-militarne. Była także delegacja Związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych z Lublina.
Po oficjalnych uroczystościach przy pomniku partyzanckim w Lasach Parczewskich, dzięki gościnności Nadleśnictwa Parczew, odbyło się spotkanie kombatantów z uczestnikami uroczystości przy tradycyjnych potrawach w leśnej stanicy. Oprawę muzyczną uroczystości jak zawsze zapewniła Młodzieżowa Orkiestra Dęta z Parczewa pod batutą Jacka Domańskiego. Głównymi organizatorami obchodów 75. rocznicy walk partyzanckich w Lasach Parczewskich byli: Wójt Gminy Dębowa Kłoda i Starosta Parczewski.
st. sierż. /s/ dr Paweł Kiernikowski
Przy kaplicy w Plebaniej Woli: kpt /s/ mgr Jan Borowik – prezes ZW ZWiRWP w Lublinie zs. w Chełmie (pierwszy z lewej), ppłk /s/ Edward Dudziński – prezes ZP ZWiRWP w Radzyniu Podlaskim (drugi z lewej)
Poczty sztandarowe ZWiRWP
Grażyna Lamczyk – Wójt Gminy Dębowa Kłoda i Jerzy Maśluch – Starosta Parczewski
Połączona delegacja ZWiRWP i ZŻWP składa kwiaty przy pomniku pomordowanych (pierwszy z prawej: st. sierż. pchor. /s/ mgr Marian Lipczuk – wiceprezes ZG ZWiRWP)
Pomnik ku czci partyzantów i członków Ruchu Oporu w Lasach Parczewskich
Uczestnicy uroczystości w Lasach Parczewskich (członkowie i działacze ZWiRWP i ZŻWP)
Delegacja z Lublina składa kwiaty w hołdzie pomordowanym i poległym w czasie II wojny światowej (z kwiatami kpt. /s/ prof. Emil Horoch – prezes ZP ZWiRWP w Lublinie)
Przemawia płk /s/ dr Wiesław Korga – prezes ZG ZWiRWP w Warszawie
Uhonorowani odznaczeniami: kpt /s/ mgr Jan Borowik (drugi od lewej), ppłk /s/ Edward Dudziński (trzeci od lewej), st. sierż. /s/ dr Paweł Kiernikowski (czwarty od lewej), kpt. /s/ prof. Emil Horoch (piąty od lewej), st. sierż. pchor. /s/ mgr Marian Lipczuk (szósty od lewej), Grażyna Lamczyk (ósma od lewej), Jerzy Maśluch (dziewiąty od lewej). Z mikrofonem (pierwszy z prawej) płk /s/ dr Wiesław Korga