74 rocznica egzekucji członków Ruchu Oporu w Chełmie
W dniu 10 marca b.r. minęła 74 rocznica egzekucji 36 członków polskiego Ruchu Oporu dokonanej przez Niemców ok. godziny 10:00 w dniu 10 marca 1944 roku na ówczesnym rynku chełmskim zwanym Targowicą. Rozstrzelani należeli w większości do oddziału dyspozycyjnego Kierownictwa Dywersji Inspektoratu Rejonowego Armii Krajowej „Chełm”, wskutek dekonspiracji, aresztowanych wcześniej przez Niemców i osadzonych na Zamku Lubelskim. W dniu 9 marca zostali oni przetransportowani z Lublina do więzienia w Chełmie. 10 marca przywieziono ich ciężarówkami na miejsce kaźni, gdzie zostali podzieleni na dwie grupy po 10 osób i dwie grupy po 8 osób. W międzyczasie na Targowicę spędzono z pobliskich ulic mieszkańców Chełma oraz mieszkańców okolicznych wiosek, którzy w tym dniu przyjechali na cotygodniowy targ. Skazańców Niemcy kolejno ustawiali grupami pod murem zabytko-wego cmentarza parafialnego. Po oddaniu salwy przez niemiecki pluton egzekucyjny, jego dowódca w randze oficerskiej dobijał leżących strzałem z pistoletu w głowę. Zwłoki zamordowanych, po zakończeniu egzekucji, zostały przewiezione na wspomniany cmentarz parafialny przy ul. Lwowskiej. Tu rozstrzelani zostali pochowani we wspólnej mogile znaj-dującej się do dnia dzisiejszego w południowo-wschodnim narożu nekropolii, koło czerwonej kaplicy grobowej zasłużonej chełmskiej rodziny Zajdlerów. Na grobie, w latach sześćdziesią-tych XX wieku, wylano betonową płytę, na której wyryto imiona i nazwiska zamordowanych. Należy wspomnieć, że egzekucja ta była jedną z wielu, jakie Niemcy przeprowadzili na terenie Chełma. Od innych tego rodzaju zbrodni niemieckich wyróżnia ją fakt, że była naj-większą i pokazową. Stanowiła niemiecki odwet za zabicie wysokiej rangi oficera SS i jego adiutanta (również oficera) oraz ciężkie zranienie kierowcy niemieckiego samochodu w za-sadzce zorganizowanej 7 marca 1944 r. w Maryninie koło Siedliszcza, pow. Chełm przez żołnierzy placówki Pawłów Rejonu V (Pawłów – Rejowiec) Obwodu Chełm AK. Po zakoń-czeniu II wojny światowej Targowica – miejsce kaźni została uporządkowana i obsadzona zielenią, a na murze cmentarnym (od strony obecnej Alei Armii Krajowej) umieszczono pamiątkową tablicę z inskrypcją: „Miejsce /oświęcone/ krwią Polaków /poległych/ za wol-ność/ Ojczyzny/ Tu dn. 10 III 1944 r./ hitlerowcy rozstrzelali/ 40 Polaków” (jest to pomyłka, bo faktycznie rozstrzelano wtedy 36 osób). Pod tablicą została usypana symboliczna mogiła, do której prowadziła żwirowana ścieżka. Miejsce zostało otoczone metalowym ogrodzeniem z furtką, przed którą, po lewej stronie obiektu, umieszczono tablicę informacyjną z napisem: „TARGOWICA/ Miejsce publicznej egzekucji dokonanej przez/ zbrodniarzy hitlerowskich na członkach ruchu oporu”. W dniu 29 września 1998 r. odbyła się uroczystość odsłonięcia nowej tablicy (dłuta chełmskiego artystę – rzeźbiarza Jerzego Kierskiego) z poprawioną liczbą rozstrzelanych i ich nazwiskami oraz nowego pomnika.
W bieżącym roku, w dniu 9 marca (przeddzień upływu 74 rocznicy egzekucji), Urząd Miasta w Chełmie zorganizował uroczystość ku czci zamordowanych przez Niemców polskich członków Ruchu Oporu. Wzięły w niej udział poczty sztandarowe (w tym także poczet sztandarowy Lubelskiego Oddziału Wojewódzkiego Związku Weteranów i Rezerwistów Wojska Polskiego) i delegacje chełmskich instytucji państwowych, związków kombatanckich (w tym wspólna delegacja ZWiR WP i bratniego Związku Żołnierzy Wojska Polskiego), młodzież szkolna i nauczyciele (m. in. z klasy mundurowej z Zespołu Szkół Ekonomicznych i Mundurowych im. gen. Władysława Andersa, (która wystawiła wartę honorową przy pomniku) i ze Szkoły Podstawowej nr 8 im. Bolesława Wirskiego) oraz mieszkańcy miasta. Okolicznościowe przemówienie wygłosił ppłk Jan Grzech ze Związku Żołnierzy Wojska Polskiego, który nakreślił tło historyczne zbrodni niemieckiej. W swoim wystąpieniu pod-kreślił, że nieważne pod jakim znakiem (Armia Krajowa, Armia Ludowa czy Bataliony Chłopskie) Polacy walczyli z okupantem niemieckim. Ważne było to, że każdy z członków Ruchu Oporu był żołnierzem, który walczył o wolność Narodu Polskiego i za to należy się im cześć i ukłon. Jako były żołnierz zawodowy jest na tym miejscu, aby wspólnie ze zgroma-dzonymi na uroczystości „pochylić głowę i uklęknąć nad grobami tych, którzy oddali życie za Ojczyznę”. Mówca zwrócił także uwagę na fakt, by młodzieży przekazywać prawdziwą polską historię i wpajać młodym ludziom ducha prawdziwego patriotyzmu. Stwierdził, że „jeżeli ktoś historię fałszuje, nie jest historykiem, jest pseudohistorykiem, bo zaprzecza pięknej idei naukowej, jaką jest nauka historii”. Całość wystąpienia mówca zakończył słowami: „Znajomość historii ziemi ojczystej jest zarówno wartością, jak i obowiązkiem dla nas wszystkich. Ziemia Chełmska od wieków była terenem zmagań naszych przodków o utrzy-manie polskości i niepodległości. Ta chwalebna przeszłość świadczy o wielkim poświęceniui patriotyzmie naszych przodków, którzy oddali swoje życie za Ojczyznę. Odnajdywanie tych wartości i przekazywanie ich szczególnie młodemu pokoleniu jest naszym obowiązkiem, a za-razem dziedzictwem wspólnoty narodowej i państwowej zbudowanej w minionych stuleciach. Znajomość historii Małej Ojczyzny to znajomość miejsc, które stanowią o naszej tożsamości”.
Uczestnicy (niezależnie od wyznawanych przez siebie poglądów politycznych oraz światopoglądu religijnego i filozofii życia) minutą ciszy uczcili wszystkich pomordowanych oraz złożyli kwiaty pod tablicą upamiętniającą te tragiczne wydarzenia z 10 marca 1944 roku.
Targowica w Chełmie – miejsce egzekucji członków Ruchu Oporu w dniu 10 marca 1944 r.
Grupa działaczy ZWiR WP i ZŻ WP czeka na rozpoczęcie uroczystości (m. in. Marian Lipczuk (wiceprezes ZG ZWiR WP) – pierwszy z lewej, Marek Kotowoda (prezes ZR ZŻ WP) – trzeci z lewej, Jan Jakimiuk – czwarty z lewej. Odwrócony tyłem Jan Borowik (prezes ZW ZWiR WP) – pierwszy z prawej)
Przemawia ppłk Jan Grzech (za nim: poczet sztandarowy Lubelskiego Oddziału Wojewódzkiego ZWiR WP)
Warta honorowa młodzieży z Zespołu Szkół Ekonomicznych i Mundurowych im. gen. Władysława Andersa w Chełmie
st. sierż. /s/ dr Paweł Kiernikowski