W dniu 14 maja 2021 roku, dla uczczenia jeńców wojennych z Międzynarodowego Obozu Jenieckiego Stalag 319 w Chełmie, połączone delegacje Związku Weteranów i Rezerwistów Wojska Polskiego, Związku Żołnierzy Wojska Polskiego, Stowarzyszenia Rocznik Chełmski, Towarzystwa Wiedzy Obronnej (Oddział w Chełmie) – w składzie: st. sierż. /s/ dr Paweł Kiernikowski – sekretarz ZW ZWiRWP w Lublinie z/s. w Chełmie (zarazem Prezes Chełmskiego Oddziału TWO), ppłk Jan Grzech – Prezes ZR ZŻWP w Chełmie, Elżbieta Bajkiewicz – Kaliszczuk – przedstawicielka Konsula Honorowego Ukrainy w Chełmie, senator Józef Zając i mgr Zygmunt Gardziński – przedstawiciel Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Chełmie złożyły wiązanki kwiatów na Cmentarzach Jeńców Wojennych w Okszowie i w lesie Borek w Chełmie, przy Pomniku Jeńców Wojennych obok Szkoły Podstawowej im. Bolesława Wirskiego w Chełmie oraz przy monumencie znajdującym się w miejscu straceń tzw. Patelni. Krótki zarys dziejów Stalagu 319 podał w swoich wystąpieniach dr Andrzej Rybak – Prezes Stowarzyszenia Rocznik Chełmski.
Należy nadmienić, że Stalag 319 był jednym z największych obozów na ziemiach polskich. Składał się z trzech podobozów w samym mieście (Stalag 319A – ul Rampa Brzeska/Okszowska; Stalag 319B – ul. Wojsławicka/Partyzantów/Lwowska/Borek-Patelnia; Stalag 319C – ul. Rampa Brzeska) oraz kilku podobozów na historycznej Ziemi Chełmskiej (Stalag 319D w Żmudzi; Stalag 319E we Włodawie, Oddział Roboczy Jeńców Radzieckich w Żulinie; Oddział Roboczy Jeńców Radzieckich w Hrubieszowie oraz Stalag 319Z w Zamościu. W obozie przebywali przede wszystkim jeńcy radzieccy (różnych narodów wchodzących w skład Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich), jeńcy polscy (Polacy z terenów zajętych po 1941 roku przez niemiecką III Rzeszę oraz żołnierze największej polskiej jednostki partyzanckiej – 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej) a także jeńcy włoscy, belgijscy i brytyjscy. Najgorsze warunki bytowe mieli jeńcy radzieccy, nieco lepsze jeńcy z krajów zachodniej Europy. Obóz funkcjonował w okresie kwiecień 1941 r. – maj 1944 r. Przez Stalag 319 przeszło około 200 tys. jeńców wojennych ponad 32 narodowości. W wyniku głodu, nieludzkich warunków sanitarnych i medycznych oraz nagminnych egzekucji w ciągu kilku lat funkcjonowania obozu życie straciło szacunkowo ok. 90 tys. jeńców. Stalag 319 w Chełmie można więc niejako nazwać „fabryką śmierci”. Większość dokumentacji wytworzonej przez administrację obozową Niemcy zniszczyli.
Plan Stalagu 319B w Chełmie
Jeńcy w Stalagu 319 w Chełmie
Książka dr. Andrzeja Rybaka o Stalagu 319 w Chełmie
Przy pomniku na Cmentarzu Jeńców Wojennych w Okszowie
Młodzież szkolna ze Szkoły Podstawowej nr 8 im. Bolesława Wirskiego w Chełmie przy pomniku ku czci jeńców wojennych ze Stalagu 319 w Chełmie
Tablice pamiątkowe na pomniku znajdującym się na Cmentarzu Jeńców Wojennych ze Stalagu 319 w lesie Borek w Chełmie
Zbiorowe mogiły jeńców wojennych ze Stalagu 319 w lesie Borek w Chełmie
Miejsce straceń w lesie Borek w Chełmie – Patelnia
Tekst: st. sierż. /s/ dr Paweł Kiernikowski
Zdjęcia: Piotr Rybak oraz ze stron internetowych