Sesja popularnonaukowa w Chełmie

Sesja popularnonaukowa z okazji 75 rocznicy likwidacji Stalagu 319 w Chełmie

15 maja b. r. upłynęła 75 rocznica likwidacji Międzynarodowego obozu jenieckiego – Stalag 319 w Chełmie. W związku z tym chełmscy działacze Lubelskiego Oddziału Wojewódzkiego Związku Weteranów i Rezerwistów Wojska Polskiego włączyli się czynnie do prac mających uczczenie pamięci wszystkich jeńców wojennych, którzy zostali zamordo-wani lub, z powodu warunków bytowych, zmarli w tym obozie. Należy wspomnieć, że Stalag 319 został utworzony przez Niemców wiosną 1941 roku, przed ich agresją na Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich w czerwcu 1941 roku. Miasto Chełm położone przy ówczesnej granicy Generalnej Guberni i ZSRR, posiadające dobre połączenie kolejowe Kowel-Chełm było dogodnym miejscem dla tworzenia obozu. Obóz jeniecki w Chełmie – STALAG 319 składał się z 3 podobozów w samym mieście: 319 A (przy ul. Rampa Brzeska), 319 B (oś. Bazylany/ T. Kościuszki), 319 C (Rampa Brzeska) oraz podobozy w miejsco-wościach: Żmudź (Stalag 319 D liczący przeciętnie do 6.000 jeńców), Włodawa (Stalag 319 E liczący do 5.000 jeńców) i w Zamościu (Stalag 319 Z, o którym brak bliższych danych). Była także grupa jeńców w Żulinie (przeciętnie ok. 1.000 jeńców) i w Hrubieszowie (w latach 1943 – 1944 oddział roboczy liczył ok. 120 jeńców).
W latach 1941-1944 w obozie przebywali jeńcy radzieccy, belgijscy, angielscy oraz francuscy. Umieszczani byli także Polacy którzy jako robotnicy zajęci przy kopaniu okopów lub zabrani z wiosek i miasteczek wschodniej części Polski, dostali się wraz z żołnierzami sowieckimi do niewoli i są traktowani na równi z jeńcami. Znane są nawet wypadki, że powracający z Niemiec polscy jeńcy wojskowi, zwolnieni z obozów jenieckich, po przekroczeniu Bugu, zostali zatrzymani i włączeni do transportu jeńców radzieckich i przywiezieni do Stalagu 319 w Chełmie. Zdarzały się także przypadki, że Niemcy, nie wnikając w to, czy brały czynny udział w walkach z oddziałami Wehrmachtu, czy też w nich nie uczestniczyły, aresztowali szereg osób (w tym także Polaków lub polskiego pochodzenia) zamieszkujących tereny nadbużańskie. W 1943 roku, po kapitulacji Włoch przed koalicją antyhitlerowską (we wrześniu 1943 roku), w Stalagu 319 znaleźli się dotychczasowi sojusznicy Niemiec – żołnierze włoscy, którzy odmówili dalszej walki u boku Wehrmachtu. W kwietniu 1944 roku trafili do obozu przejściowego Dulag 121 (utworzonego na miejsce zlikwidowanego wówczas Stalagu 319A przy ul. Okszowskiej) żołnierze 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej.
Warunki sanitarne panujące w obu obozach: Stalagu 319 i Dulagu 121 były maka-bryczne, urągające wszelkim normom humanitarnym, naruszające podstawowe normy prawa międzynarodowego dotyczącego traktowania jeńców wojennych czyli konwencji haskich (z 18 X 1907 r.) i genewskich (z 27 VII 1929 r.). Wynikały one z realizacji zasad polityki hitlerowskich władz III Rzeszy niemieckiej, w myśl których należało wyniszczyć wszystkie narody zaliczone przez nie do kategorii „podludzi”. Mimo, że Niemcy były państwem, którego przedstawiciele podpisali wszystkie te konwencje, w okresie II wojny światowej nagminnie je łamali, szczególnie w stosunku do jeńców radzieckich (a zdarzało się, że również w stosunku do jeńców polskich, nie mówiąc już o jeńcach pochodzenia żydowskiego). Stalag był faktycznie „fabryką śmierci” o czym świadczy hekatomba ok. 90 tys. zmarłych i zamordowanych jeńców pochowanych na dwóch jenieckich cmentarzach w Chełmie: przy Alei Przyjaźni (niedaleko ul. Okszowskiej) oraz przy ul. Mościckiego koło lasu Borek.
Dlatego też w dniu 15 maja b.r. W Chełmskiej Bibliotece Publicznej im. Marii Pauliny Orsetti w Chełmie odkryto wystawę poświęconą jeńcom uwięzionym w Stalagu 319 oraz odbyła się tematyczna sesja popularnonaukowa, w której udział wzięła chełmska młodzież szkolna i studencka, kombatanci oraz mieszkańcy Chełma i okolic. Jeden z refe-ratów („Lazarety jenieckie w Stalagu 319 w Chełmie”) wygłosił st. sierż./s/ dr Paweł Kiernikowski – sekretarz ZW ZWiRWP w Lublinie z siedzibą w Chełmie.
Trzeba nadmienić, że delegacje chełmskich władz, instytucji, szkół i organizacjio (w tym naszego Związku) złożyły wiązanki kwiatów na cmentarzu jenieckim w lesie Borek, na cmentarzu jenieckim przy Alei Przyjaźni, przy Pomniku ku czci jeńców (obok Szkoły Podstawowej nr 8 im. Bolesława Wirskiego w Chełmie – monument powstał m. in. dzięki uporczywemu działaniu działaczy ZWiRWP) oraz w miejscu kaźni tzw. „Patelni” w lesie Borek, a w trakcie uroczystości chełmski Zespół „Kombatant” zaśpiewał wiązankę pieśni patriotycznych.

st. sierż. /s/ dr Paweł Kiernikowski

Baner sesji popularnonaukowej